Laboratorium multimedialnych stacji roboczych PC
(„Mops”)

w Centrum Rozwiązań Informatycznych AGH
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania
dotyczące systemu Linux

Spis treści:

Przeznaczenie laboratorium

Na początek wyjaśnijmy pojęcia użyte w nazwie laboratorium:

Komputery w tym laboratorium mają oferować funkcjonalność multimedialnych stacji roboczych, mimo że fizycznie pozostają „pecetami”. Laboratorium multimedialnych stacji roboczych pozwala zaś na realizowanie całej gamy pomysłów — na przykład na prowadzenie zajęć z zakresu:

Jaki sprzęt?

W chwili obecnej do laboratorium należy 60 komputerów multimedialnych znajdujących się w salach 511a i 511b.

Nazwa
laboratorium		 Liczba
stanowisk		 Numery
stanowisk		 Konfiguracja
sprzętowa
511a 30 071 - 100 procesor Intel Core i5-6500 3.2 GHz (Quad Core)
RAM 32 GiB
dysk SSD Samsung 1 TB
nagrywarka DVD Asus DRW-24D5MT
wbudowany układ graficzny Intel HD Graphics 530
wbudowany interfejs sieciowy Realtek RTL8168 1000 Mbps
wbudowany układ muzyczny Realtek ALC892
monitor 24″
511b 30 111 - 140
413 1 mops
(serwer)		 procesor Intel Xeon 3.3 GHz (Quad Core)
RAM 64 GiB
2 dyski HDD Toshiba 600 GB SAS 12 Gb/s
macierz dyskowa 6 TB FC 4 Gb/s
macierz dyskowa 10 TB FC 4 Gb/s
2 interfejsy sieciowe Broadcom 1000 Mbps

Ile miejsca na dysku?

Dyski lokalne zawierają system Debian GNU/Linux 12 oraz Windows 10. Niewykorzystana część dysku jest dostępna dla użytkowników bez żadnych ograniczeń — może być użyta np. do przechowywania dużych plików tymczasowych — np. plików muzycznych (MP3) lub graficznych.

Dyski serwera podzielone są na część systemową i część dla użytkowników — 1 TiB. Przydział miejsca na dysku użytkowników odbywa się według mechanizmu quota — każdy użytkownik otrzymuje po 1000 MiB, przy czym „na chwilę” (do tygodnia) może przekroczyć ten limit o 200 MiB. W uzasadnionych przypadkach (o zasadności decyduje administrator na podstawie wniosku użytkownika) limity te mogą zostać dla konkretnych użytkowników odpowiednio powiększone.

Uwaga: Przestrzeń dyskowa przydzielona danemu użytkownikowi obejmuje także jego skrzynkę pocztową. Po przekroczeniu limitu poczta nie będzie dostarczana na dane konto (a nadawcy będą o tym informowani).

Jaki system?

Zasadniczo działa tu system Linux (darmowy Unix na PC), a konkretnie odpowiednio przygotowany Debian GNU/Linux 12.5. Odpowiednia konfiguracja systemu na serwerze i na komputerach w laboratorium oraz stworzenie odpowiednich mechanizmów współpracy i autoryzacji jest dziełem Jarosława Strzałkowskiego i Tomasza Pałaca.

System Linux na komputerach w laboratorium został tak przygotowany, by z jednej strony dobrze wykorzystać lokalny dysk i moc obliczeniową lokalnego procesora, a z drugiej strony by możliwie zapewnić bezpieczeństwo i mechanizmy centralnej administracji (zmiany wprowadza się raz, a nie na 60 komputerach), zbliżone do pracy na X-terminalu albo stacji bezdyskowej.

Oprócz tego istnieje możliwość pracy na tych komputerach w środowisku Windows.

Mechanizmy ochronne wprowadzone przez administratora do procedur startowych systemu Linux pozwalają zabezpieczyć się przed większością chuligańskich zachowań „dowcipnych” użytkowników laboratorium. W szczególności, jeśli wydaje Ci się, że system zachowuje się nietypowo, zgłoś to operatorowi — ten, korzystając ze specjalnego programu, potrafi w ciągu około 5 minut dokładnie przeinstalować cały dysk (według wzorca trzymanego na serwerze). Jednak przede wszystkim powinniśmy wspólnie nie dopuszczać do chuligańskich zachowań w laboratorium — użytkownik wprowadzający na dysk wirusy lub inaczej próbujący zrobić „kawał” kolegom lub administratorowi nie powinien być przez Ciebie tolerowany. Podobnie jak złodzieje czy wandale — nie patrz proszę spokojnie gdy ktoś rozkręca obudowę komputera albo zabiera mysz, klawiaturę czy słuchawki! To jest także w Twoim interesie — laboratorium nie będzie sprawne i wygodne dla użytkowników gdy ktoś np. ukradnie kilka myszy albo gdy trzeba będzie często reinstalować system.

Jak otrzymać konto?

Aby móc pracować w tym laboratorium, zarówno w systemie Linux jak i Windows, potrzebne jest konto na serwerze MOPS. Konto można założyć samodzielnie według opisu na stronie Pomocy IT.

Czy można pracować zdalnie np. z innego laboratorium?

Komputery w laboratoriach znajdują się w wewnętrznej sieci wykorzystującej adresację prywatną i nie ma do nich zdalnego dostępu (nawet z sieci AGH). Za pomocą programu ssh można się jednak zalogować na inny komputer w tym samym albo innym laboratorium CRI.

Nie ma możliwości zdalnej pracy na serwerze MOPS!

Można jednak przesyłać pliki przy użyciu protokołu SFTP. Serwer jest dostępny pod adresem mops.cri.agh.edu.pl.

Do pracy zdalnej służą serwery:

Start komputera

Po włączeniu komputera uruchomiony zostaje system Linux. Start tego systemu przebiega automatycznie i trwa zwykle około 15 sekund — w tym czasie następuje także sprawdzenie poprawności lokalnego dysku — jeśli coś jest nie tak, dysk lokalny zostanie naprawiony samoczynnie (co zajmie dodatkowo do 1 minuty). Jeśli system nie chce się uruchamiać lub masz wrażenie że „coś idzie nie tak” — zgłoś to operatorowi — dysponuje on specjalnym nośnikiem USB, dzięki któremu można uruchomić komputer (a wtedy dysk lokalny zostanie naprawiony) nawet w przypadku całkowitego zniszczenia systemu na danym komputerze.

Uwaga: jeżeli po włączeniu komputera uruchomi się Windows zamiast Linuksa, oznacza to, że poprzedni użytkownik tego komputera nie zakończył poprawnie swojej pracy. W takiej sytuacji koniecznie uruchom komputer ponownie i poczekaj na wyświetlenie ekranu logowania.

Wybór systemu

W czasie procedury startowej, w górnej połowie ekranu wyświetlona zostaje kolorowa winietka, a w dolnej części przewijają się komunikaty opisujące kolejne etapy startu systemu. Gdy ten się zakończy, winietka pozostaje w górnej części ekranu, a w dolnej pojawia się napis:

Komputer mopsnnn gotowy do pracy.

gdzie nnn to numer stanowiska.

Poniżej tego komunikatu znajduje się następujące menu:

Domyślnie podświetlona jest opcja pierwsza: Debian GNU/Linux. Naciśnięcie klawisza Enter spowoduje przejście do ekranu logowania pozwalającego na pracę w systemie Linux.

Pozostałe opcje można wybrać za pomocą klawiszy strzałek lub liter wyświetlanych na czerwono przed nazwą opcji. Po podświetleniu opcji można ją uruchomić naciskając klawisz Enter.

Kombinacja klawiszy wyświetlana na żółto po nazwie opcji powoduje jej natychmiastowe uruchomienie bez konieczności podświetlania i naciskania klawisza Enter.

Rozpoczęcie pracy w systemie Linux

Po uruchomieniu opcji Debian GNU/Linux na ekranie pojawia się napis:

Komputer mopsnnn gotowy do pracy w systemie Debian GNU/Linux.

gdzie nnn to numer stanowiska.

Poniżej tego komunikatu umieszczona jest prośba o wpisanie nazwy konta. Nazwa konta oraz hasło wpisywane na komputerach w laboratorium mają być takie, jakie obowiązują na serwerze MOPS — nie ma osobnych kont na każdym z komputerów w laboratorium.

System pozwala w tym miejscu na ponowne uruchomienie komputera albo jego wyłączenie.

Jeżeli chcesz ponownie uruchomić komputer (np. w celu usunięcia procesów obcych użytkowników), wtedy zamiast nazwy konta wpisz reboot. Możesz także nacisnąć kombinację trzech klawiszy Ctrl-Alt-Delete. Nie naciskaj przycisku Reset, bo grozi to uszkodzeniem systemu oraz koniecznością jego ponownej instalacji.

Jeżeli chcesz wyłączyć komputer, wtedy zamiast nazwy konta wpisz halt. Możesz także nacisnąć kombinację trzech klawiszy Ctrl-Alt-Insert. Spowoduje to poprawne zamknięcie systemu oraz wyłączenie komputera. Jeżeli okaże się, że komputer nie wyłączy się samoczynnie, wtedy będziesz musiał użyć przycisku Power do wyłączenia zasilania. Możesz to jednak zrobić dopiero po zamknięciu systemu, co sygnalizuje komunikat: Power down. Nie naciskaj przycisku Power wcześniej, bo grozi to uszkodzeniem systemu oraz koniecznością jego ponownej instalacji.

Po wpisaniu nazwy konta i poprawnego hasła zostaje wyświetlone następujące menu:

Co chcesz zrobić?

Domyślnie podświetlona jest opcja pierwsza: Uruchomić system X Window (fluxbox). Naciśnięcie klawisza Enter spowoduje uruchomienie programu X Window System, będącego podstawowym środowiskiem graficznym, używanym w systemie Unix. Opis systemu X Window znajduje się dalej.

Pozostałe opcje można wybrać za pomocą klawiszy strzałek lub liter wyświetlanych na czerwono przed nazwą opcji. Po podświetleniu opcji można ją uruchomić naciskając klawisz Enter.

Standardowym środowiskiem graficznym jest Fluxbox. Użytkownik może to jednak zmienić tworząc w swoim katalogu domowym plik o nazwie: .xsession. Po utworzeniu tego pliku, w menu pojawi się dodatkowa opcja Uruchomić system X Window (.xsession). Więcej informacji na ten temat znajdziesz dalej.

Pozostałe opcje Uruchomić system X Window (…) pozwalają na wybór innego środowiska graficznego bez konieczności zmiany konfiguracji X Window.

Opcja Pracować na konsoli pozwala na pracę w trybie tekstowym. Użytkownik ma do swojej dyspozycji 5 konsol tekstowych o numerach 2 - 6. Pomiędzy konsolami można się przełączać przy użyciu kombinacji klawiszy Ctrl-Alt-Fn, gdzie n jest cyfrą oznaczającą numer konsoli. Konsola o numerze 1 jest wykorzystywana przez system i pozwala użytkownikowi na zakończenie pracy, ponowne uruchomienie oraz wyłączenie komputera.

Rozpoczęcie pracy w środowisku Windows

Jeżeli na komputerze jest zainstalowany Microsoft Windows oraz operator (korzystając ze specjalnego programu) zezwolił na korzystanie z niego, wtedy po uruchomieniu opcji Microsoft Windows na ekranie pojawia się napis:

Komputer mopsnnn gotowy do uruchomienia Microsoft Windows.

gdzie nnn to numer stanowiska.

Teraz musisz podać nazwę konta i hasło dostępu. Procedura logowania jest bardzo podobna, jak w przypadku logowania się do systemu Linux i została opisana powyżej.

Po krótkich przygotowaniach (obejmujących m. in. sformatowanie partycji swap), komputer zostaje ponownie uruchomiony. Podczas restartu nie naciskaj żadnych klawiszy na klawiaturze. Może to bowiem spowodować uruchomienie Linuksa (zamiast Windows) albo próbę wejścia do programu UEFI Setup łącznie z pytaniem o hasło.

Zakończenie pracy

Przed odejściem od komputera użytkownik musi obowiązkowo jawnie zwolnić komputer — nie powinien ani wyłączać zasilania — bo to może zniszczyć system, co będzie wymagało jego odtwarzania, ani zostawiać komputera tak jak jest — bo następny użytkownik może mu „zrobić kawał”.

Jeżeli używałeś Linuksa, możesz zakończyć pracę na kilka sposobów:

Jeżeli używałeś Windows, jedynym akceptowanym sposobem zakończenia pracy jest ponowne uruchomienie komputera. W tym celu:

Użycie opcji Przełącz użytkownika, Zablokuj, Zamknij, Wyloguj: i podobnych nie wystarczy! Nie wolno także używać przycisku zasilania.

Jeżeli nie wylogujesz się poprawnie, nie będziesz mógł zalogować się ponownie na innym komputerze!

Możliwości środowiska X Window

X Window System uruchamia się po wybraniu odpowiedniej opcji z menu pojawiającego się bezpośrednio po zalogowaniu.

Domyślnym menedżerem okien jest Fluxbox. Po uruchomieniu, program ten pokazuje pasek zadań (na dole ekranu) oraz obszar appletów (z prawej strony).

Pasek zadań zawiera następujące elementy:

Applety to małe (przeważnie 64x64 pikseli) użyteczne programiki pokazujące stan systemu albo ułatwiające często wykonywane czynności. Razem z Fluxboksem uruchamiane są następujące applety:

Inne programy możesz uruchomić za pomocą menu, które otwiera się po kliknięciu prawym przyciskiem myszy na pulpicie, albo po naciśnięciu przycisku znajdującego się w lewym dolnym rogu ekranu.

Na górze menu znajdują się najbardziej użyteczne aplikacje. Są to m.in.:

Powyższe aplikacje występują również w postaci ikon na pulpicie.

Pozostałe programy, pogrupowane według zastosowań, są dostępne w menu po wybraniu opcji Applications. Menu KDE i GNOME zawiera tylko wybrane aplikacje. Jeżeli nie ma w nim poszukiwanego programu, musisz go uruchomić odpowiednim poleceniem w terminalu.

Zamknięcie X Window uzyskasz wybierając w menu odpowiednią opcję — jednocześnie zwalnia to stanowisko (pod warunkiem, że X Window System został uruchomiony automatycznie po wybraniu jednej z opcji Uruchomić system X Window (…), a nie ręcznie z konsoli tekstowej).

Jak dostosować X Window do swoich upodobań?

Wygląd i zachowanie Fluxboksa możesz zmienić za pomocą opcji Styles i Configuration. Jeżeli możliwości zmian oferowane przez te opcje okażą się niewystarczające, zapoznaj się z dokumentacją programu fluxbox i formatem pliku stylu. W tym celu napisz w terminalu: man fluxbox i man fluxbox-style.

Jeżeli chcesz, żeby zamiast Fluxboksa uruchamiało się inne środowisko graficzne (KDE albo GNOME), to wykonaj jedno z poniższych poleceń:

albo

Jeżeli KDE lub GNOME Ci się nie spodobają, możesz wrócić do Fluxboksa kasując utworzony link:

rm $HOME/.xsession

Plik .xsession nie musi być linkiem symbolicznym do istniejącego skryptu. Może być samodzielnym skryptem, zawierającym dowolne polecenia. Skrypt ten nie musi mieć prawa wykonywania (a więc lepiej, żeby nie miał, dzięki czemu nie zostanie uruchomiony przypadkowo).

Jeżeli chcesz mieć pełną kontrolę nad uruchamianiem systemu X Window, to musisz wybrać przy zalogowaniu pracę na konsoli tekstowej. Potem możesz uruchomić X Window ręcznie w dowolny sposób.

Pamiętaj, że wszelkie zmiany w konfiguracji X Window jak i innych programów wprowadzasz na własną odpowiedzialność. Jeżeli coś przestanie działać i nie będziesz umiał tego naprawić, to pozostanie Ci użycie skryptu kasuj-wszystko. Program ten możesz uruchomić nawet wtedy, gdy środowisko graficzne nie działa, wybierając po zalogowaniu opcję Pracować na konsoli.

Polskie litery

W systemie zainstalowane są czcionki w standardzie UTF-8 pozwalające wyświetlić znaki z większości języków na świecie. Polskie litery można wpisywać z klawiatury z użyciem kombinacji z PrawymAltem. Inne znaki, które można wprowadzić z klawiatury przedstawia rysunek. 

┌─────┐
│ 2 4 │   2 = Shift,  4 = AltGr + Shift
│ 1 3 │   1 = Normal, 3 = AltGr
└─────┘

┌─────┬─────┬─────┬─────┬─────┬─────┬─────┬─────┬─────┬─────┬─────┬─────┬─────┬───────────┐
│ ~ ˜ │ ! ´ │ @ ¨ │ # ˝ │ $ ¸ │ % ˇ │ ^ ˆ │ & ˘ │ * ˙ │ ( . │ ) ˚ │ _ ˉ │ + ˛ │           │
│ ` ` │ 1 ¡ │ 2 © │ 3 • │ 4 § │ 5 € │ 6 ¢ │ 7 − │ 8 × │ 9 ÷ │ 0 ° │ - – │ = — │⌫ Backspace│
├─────┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬────────┤
│        │ Q   │ W   │ E Ę │ R   │ T   │ Y   │ U   │ I   │ O Ó │ P   │ { « │ } » │ |    - │
│Tab ↹   │ q   │ w   │ e ę │ r   │ t   │ y   │ u   │ i   │ o ó │ p   │ [ ‹ │ ] › │ \    ¶ │
├────────┴─┬───┴─┬───┴─┬───┴─┬───┴─┬───┴─┬───┴─┬───┴─┬───┴─┬───┴─┬───┴─┬───┴─┬───┴────────┤
│          │ A Ą │ S Ś │ D   │ F   │ G   │ H   │ J   │ K   │ L Ł │ : “ │ " ” │            │
│CapsLock ⇬│ a ą │ s ś │ d   │ f   │ g   │ h   │ j   │ k   │ l ł │ ; ‘ │ ' ’ │     ⏎ Enter│
├──────────┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴──┬──┴────────────┤
│             │ Z Ż │ X Ź │ C Ć │ V   │ B   │ N Ń │ M   │ < „ │ > · │ ? ¿ │               │
│Shift ⇧      │ z ż │ x ź │ c ć │ v   │ b   │ n ń │ m   │ , ‚ │ . … │ / / │        ⇧ Shift│
├────────┬────┴┬────┴───┬─┴─────┴─────┴─────┴─────┴─────┴───┬─┴─────┼─────┴┬──────┬───────┤
│        │     │        │ sp                           nbsp │       │      │      │       │
│Ctrl    │Win ⊞│Alt     │ sp            Space            sp │⇮ AltGr│ ⊞ Win│≣ Menu│Compose│
└────────┴─────┴────────┴───────────────────────────────────┴───────┴──────┴──────┴───────┘

Kolorem czerwonym zaznaczono martwe klawisze oraz klawisz komponujący.

Powyższy układ jest drobną modyfikacją Racjonalnej polskiej klawiatury — układu klawiatury autorstwa Marcina Wolińskiego.

Może się zdarzyć, że w niektórych plikach polskie litery będą wyświetlane nieprawidłowo. Oznacza to, że są one zakodowane w innym standardzie niż UTF-8, np. ISO-8859-2.

Pliki takie najlepiej przekodować, czyli zmienić standard kodowania znaków z ISO-8859-2 na UTF-8. Można to zrobić wykonując polecenie:

konwert iso2-utf8 <stary-plik >nowy-plik

Po konwersji koniecznie sprawdź, czy nowy-plik jest wyświetlany prawidłowo. W przypadku plików HTML należy również poprawić deklarację standardu kodowania w nagłówku <meta>.

Innymi programami służącymi do zmiany kodowania znaków są: recode, iconv, enconv i uconv.

Zamiast przekodowania plików można „na chwilę” zmienić kodowanie używane przez aplikacje. Służy do tego program terminala ixterm, w którym zainstalowane są czcionki w standardzie ISO-8859-2. Dowolny program uruchomiony w takim terminalu powinien poprawnie obsługiwać pliki zakodowane w tym standardzie.

Terminal ixterm może również służyć do zdalnej pracy w starszych systemach nie obsługujących UTF-8.

Jak rozpraszać obliczenia? Jak się przed tym bronić?

To oczywiście szeroki temat — są biblioteki wspomagające, itp. — o tym dowiesz się od prowadzącego zajęcia. Jednak zasadniczo idea jest prosta — gdy raz się „zalogujesz” na jednym z komputerów w laboratorium, to wykonując komendę ssh mopsnnn (lub ssh mopsnnn komenda_do_wykonania) uzyskujesz dostęp do komputera mopsnnn — nie jest konieczne powtórne podawanie hasła. A program uruchomiony na innym komputerze może się komunikować z pozostałymi np. z użyciem standardowych mechanizmów sieciowych lub choćby za pośrednictwem połączenia obsługiwanego samą komendą ssh (poprzez standardowe wejście i wyjście programu).

Na wszystkich komputerach masz do dyspozycji wspólny dysk sieciowy (i w ograniczonym zakresie dysk lokalny) — to wraz z możliwością bezpośredniego komunikowania się przez sieć (np. w jednym ze specjalizowanych protokołów służących do zrównoleglania obliczeń) powinno pozwolić na efektywne wykorzystanie laboratorium do obliczeń rozproszonych.

Może się zdarzyć, że wykorzystywanie opisanej powyżej możliwości stanie się źródłem problemów — gdy laboratorium będzie przesadnie obciążane masywnymi obliczeniami. Jeżeli stwierdzisz, że nie odpowiada Ci, że moc Twojego komputera jest wykorzystywana także przez innych, wtedy możesz ponownie uruchomić komputer, aby przerwać wykonywanie się na nim obcych procesów.

Wykorzystanie nośników wymiennych

Wszystkie nośniki danych wykorzystywane w systemie Linux muszą zostać zamontowane przed użyciem (odczytem lub zapisem), a po użyciu odmontowane (z wyjątkiem niektórych szczególnych operacji, takich jak nagrywanie płyt albo tworzenie i formatowanie partycji).

Odłączenie lub wyjęcie nośnika bez odmontowania grozi utratą danych, ponieważ system dokonuje zapisu z opóźnieniem.

We Fluxboksie do montowania i odmontowywania nośników służy program wmudmount, znajdujący się w obszarze appletów z prawej strony ekranu.

W KDE i GNOME montowanie i odmontowywanie nośników odbywa się przy użyciu opcji dostępnych w menedżerze plików, który można uruchomić klikając ikonkę Katalog domowy.

Poniżej opisano polecenia służące do montowania i odmontowywania przeróżnych nośników, których możesz używać na konsoli i w oknie terminala.

W laboratorium możesz korzystać z następujących nośników:

Gdzie zapisywać duże pliki?

W swoim katalogu domowym (ang. home directory) masz ograniczoną ilość dostępnego miejsca (quota), a przecież czasem zdarza się, że trzeba „na chwilę” gdzieś zapisać coś dużego (np. obrabiane pliki graficzne) — wtedy możesz do tego celu wykorzystać katalog /tmp.

Zawartość katalogu /tmp jest jednak kasowana bardzo często: zarówno podczas logowania się, jak też i wylogowywania się użytkownika. Dzięki temu nie zostają tam śmieci mogące uniemożliwić lub utrudnić działanie niektórych programów korzystających z katalogu /tmp.

Nieco dłużej można przechowywać większe pliki w katalogu /mnt/big, którego zawartość jest usuwana dopiero w momencie zalogowania się nowego użytkownika. Czyli możesz się wylogować, wyłączyć komputer, zalogować się ponownie i twoje pliki nadal będą w tym katalogu. Gdy jednak odejdziesz od komputera i zaloguje się tam ktoś inny, wtedy pliki zostaną skasowane, aby zrobić miejsce dla nowego użytkownika.

Wolne miejsce na wszystkich dyskach (lokalnych, sieciowych, przenośnych) możesz sprawdzić poleceniem df.
Wolne miejsce w katalogu /mnt/big możesz sprawdzić poleceniem df /mnt/big.

Więcej informacji na temat dysków w laboratorium znajdziesz wyżej.

Jak stworzyć swoją stronę WWW?

Stworzenie swojej strony WWW to doskonały sposób na oswojenie się z możliwościami Internetu — prawdopodobnie prowadzący zajęcia jakoś wiążące się z Internetem będzie Cię do tego zachęcał. Aby stworzyć stronę, w swoim katalogu domowym (home directory) powinieneś utworzyć podkatalog public_html — gdy to zrobisz i utworzysz tam odpowiednie pliki (w szczególności index.html) — to będą one widoczne przez WWW jako: https://mops.cri.agh.edu.pl/~nazwa_konta/

Pamiętaj tylko by:

Do edycji plików HTML w obrębie swojej strony możesz użyć zwykłego edytora, jednak zwłaszcza dla początkujących polecałbym wykorzystanie edytora stron WWW, takiego jak Bluefish.

Serwer MOPS obsługuje wyłącznie strony statyczne. Nie można używać mechanizmów takich jak CGI, SSI czy też PHP. Takich ograniczeń nie ma na serwerach STUDENT i GALAXY.

Jak korzystać z poczty elektronicznej?

Serwer MOPS obsługuje wprawdzie pocztę elektroniczną, ale w ograniczonym zakresie. Nie obsługuje on protokołów POP3 i IMAP służących do zdalnego pobierania i zarządzania wiadomościami.

Aby wygodnie korzystać z poczty elektronicznej, potrzebujesz dostępu do serwera pocztowego AGH. W tym celu musisz założyć sobie konto na serwerze STUDENT (jeżeli jesteś studentem), albo GALAXY (jeżeli jesteś pracownikiem).

Serwer pocztowy AGH pozwala na korzystanie z poczty za pośrednictwem przeglądarki WWW. Jest on dostępny pod adresem: https://poczta.agh.edu.pl/.

Możesz oczywiście użyć programu pocztowego. W laboratorium dostępne są następujące programy pocztowe działające w trybie graficznym:

Na stronie http://poczta.agh.edu.pl/guide-config/ znajduje się opis konfiguracji kilku wybranych programów pocztowych.

Serwer MOPS udostępnia pocztę tylko w laboratorium i wymaga programu pocztowego korzystającego z bezpośredniego dostępu do skrzynki pocztowej.

Zalecanym programem tego typu jest Alpine. Aby go uruchomić, otwórz terminal i wpisz polecenie alpine. Po uruchomieniu, program wyświetla menu zawierające listę opcji:

Dwie dolne linijki okna programu Alpine zawierają listę klawiszy lub ich kombinacji, aktywnych w danym momencie. Przykładowo, po wybraniu opcji COMPOSE MESSAGE i napisaniu wiadomości, można ją wysłać używając kombinacji klawiszy ^X, czyli Ctrl-X.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o możliwościach programu Alpine to przeczytaj jego przetłumaczony opis.

Innymi programami pocztowymi obsługującymi pocztę na serwerze MOPS są: mutt i mail. Programy te można uruchomić na komputerach w laboratorium, wpisując ich nazwy w terminalu. Ich opis znajdziesz wykorzystując polecenie man.

Możesz także ustawić sobie przekierowanie poczty z serwera MOPS na inny serwer, który obsługuje zdalny dostęp (np. serwer pocztowy AGH). W tym celu utwórz w swoim katalogu domowym plik o nazwie: .forward (uwaga na kropkę na początku nazwy). Plik ten powinien zawierać adres e-mail, pod który mają być przesyłane wiadomości.

Jak uruchomić serwer MariaDB (MySQL)?

Program MariaDB jest zainstalowany w laboratorium, ale nie uruchamia się automatycznie. Każdy użytkownik może samodzielnie uruchomić lokalną kopię serwera MariaDB na komputerze, przy którym pracuje.

Pierwszą, jednorazową czynnością jest instalacja wymaganych plików za pomocą polecenia mysql-install. Polecenie to tworzy katalog $HOME/mysql zawierający bazy danych oraz plik konfiguracyjny $HOME/.my.cnf.

Po instalacji program uruchamia się poleceniem mysql-start. Po zakończeniu pracy można go zatrzymać poleceniem mysql-stop.

Jak uruchomić serwer Apache HTTPD?

Program Apache HTTP Server jest zainstalowany w laboratorium, ale nie uruchamia się automatycznie. Każdy użytkownik może samodzielnie uruchomić lokalną kopię serwera Apache HTTPD na komputerze, przy którym pracuje.

Pierwszą, jednorazową czynnością jest instalacja wymaganych plików za pomocą polecenia apache-install. Polecenie to tworzy katalog $HOME/apache2 zawierający pliki konfiguracyjne oraz podkatalog $HOME/apache2/www, w którym można zamieścić strony WWW, które będą udostępniane przez lokalny serwer.

Po instalacji program uruchamia się poleceniem apache-start. Po zakończeniu pracy można go zatrzymać poleceniem apache-stop. Dostępne są także polecenia apache2ctl, a2enmod, a2dismod, a2ensite i a2dissite. Ponieważ znajdują się one w katalogu /usr/sbin, konieczne jest podanie pełnej ścieżki np. /usr/sbin/a2enmod php8.2.

Po uruchomieniu, lokalny serwer WWW jest dostępny pod adresem http://localhost:8080/.

Dlaczego mój program nie działa?

Może się zdarzyć, że program który działał w poprzedniej wersji systemu teraz wyświetla jedynie komunikat błędu o braku wymaganych bibliotek. Dzieje się tak dlatego, że obecny system został zainstalowany w wersji dla architektury 64-bitowej i zawiera jedynie najbardziej podstawową bibliotekę 32-bitową (libc).

Jeżeli Twój 32-bitowy program wymaga innych bibliotek i nadal chcesz go używać, pobierz go w wersji 64-bitowej albo ponownie skompiluj ze źródeł.

Brak miejsca na dysku

Jak wspomniano powyżej, w laboratorium obowiązuje limit miejsca na dysku. Po przekroczeniu limitu nie jest możliwe tworzenie nowych plików, co może powodować liczne błędy w działaniu programów.

Zwalnianie miejsca na dysku najlepiej rozpocząć od opróżnienia kosza. Jeżeli to nie pomoże, uruchom w terminalu polecenie miejsce, które wyświetli listę wszystkich plików i katalogów z informacją o zajętości. Mając taką listę, możesz użyć menedżera plików w celu przejrzenia i usunięcia niepotrzebnych rzeczy.

Wyświetlona lista nie zawiera informacji o zajętości skrzynki pocztowej. Możesz ją uzyskać poleceniem du -h /home/mail/nazwa_konta.

Pliki (i katalogi) o nazwach rozpoczynających się od kropki, to tzw. pliki ukryte, które często nie są pokazywane przez programy. Poszukaj w swoim programie opcji włączającej pokazywanie plików ukrytych, albo użyj menedżera plików Midnight Commander (polecenie mc), który takie pliki wyświetla domyślnie.

Może się zdarzyć, że przekroczenie limitu miejsca na dysku uniemożliwi uruchomienie środowiska graficznego. W takiej sytuacji wybierz po zalogowaniu opcję Pracować na konsoli, a następnie uruchom program Midnight Commander.

W ostateczności użyj skryptu kasuj-wszystko, który usuwa wszystkie pliki i przywraca konto do „ustawień fabrycznych”.

Jakie programy są zainstalowane?

Nie sposób wymienić :-)

Jeżeli chcesz zobaczyć pełną listę programów, które możesz uruchomić, to naciśnij klawisz Tab na konsoli, albo w terminalu.

Wyświetlone programy pochodzą z ponad 4000 zainstalowanych pakietów dystrybucji Debian. Listę takich pakietów, wraz z jednolinijkowym opisem (po angielsku), możesz wyświetlić przy pomocy polecenia dpkg -l | less. Dużo więcej informacji o pakietach możesz uzyskać uruchamiając specjalny program do zarządzania pakietami: aptitude.

Listę wszystkich zainstalowanych pakietów możesz także znaleźć w tym pliku.

Programy spoza dystrybucji Debiana są zainstalowane w katalogu /opt.

Nie zapominaj o menu, a zwłaszcza o opcji Applications. Tam znajdziesz prawie wszystkie zainstalowane interakcyjne aplikacje.

Mam problem, bo…

Gdy nie wiesz jak jakaś komenda działa — pamiętaj o poleceniu man — wpisując man komenda, dostaniesz opis działania tej komendy.

Niekiedy angielska wersja podręcznika zawiera więcej informacji. Stronę podręcznika w języku angielskim możesz wyświetlić przy użyciu polecenia en man komenda.

Bardziej dokładny opis możesz przeczytać za pomocą polecenia info komenda.

Często też jakiś opis dostaniesz uruchamiając komendę z parametrem --help. A jeśli nie wiesz jak coś zrobić? jeśli nie wiesz jakiej komendy użyć? — użyj polecenia apropos — odnajdzie Ci komendy, które mogą Cię interesować (a których działania nauczysz się korzystając z polecenia man).

Dystrybucja Debian składa się z pakietów, a każdy pakiet posiada dokumentację znajdującą się w katalogu /usr/share/doc/nazwa-pakietu. Jak poznać nazwę pakietu? Najpierw musisz określić ścieżkę dostępu do interesującego Cię polecenia. W tym celu napisz: which polecenie. Potem wystarczy przeszukać bazę danych z informacjami o zainstalowanych pakietach: dlocate ścieżka.

Jeśli to nie pomoże, to pamiętaj, że na temat Uniksa, X Window, sieci, itp. ukazało się w Polsce już naprawdę sporo książek — przeczytaj coś, jeśli chcesz popracować w tym laboratorium trochę bardziej fachowo.

W przypadku napotkania jakichś bardziej specjalistycznych problemów pamiętaj o newsach (program Thunderbird, rtin albo slrn) — korzystają z nich miliony użytkowników, w tym tysiące w Polsce (tzw. newsgroups, gdzie rozmawia się tylko po polsku jest już ponad 400) i bardzo często właśnie na newsach najszybciej znajdziesz odpowiedź na trapiące Cię pytanie. Pamiętaj jedynie by pytać się z sensem — krótko i tak by czytający nie musieli się domyślać o co Ci chodzi.

W przypadku problemów możesz też zwrócić się do Pomocy IT — wysyłając wiadomość e-mail (pomoc-it@agh.edu.pl). A jeśli faktycznie potrzebujesz pomocy natychmiast, to przyjdź do pokoju 507 albo zadzwoń (tel. 12-617-55-66 lub 12-617-47-49).

I jeszcze raz pamiętaj — gdy system zachowuje się nieprawidłowo, lub tylko tak Ci się wydaje, to zgłoś to koniecznie operatorowi — on zdecyduje czy w tej sytuacji konieczne jest przeinstalowanie systemu (co potrwa około 5 minut).

Tomasz Pałac
na podstawie tekstu
przygotowanego przez
Jarosława Strzałkowskiego
Centrum Rozwiązań Informatycznych AGH
marzec 2024